Kaplica św. Jana Chrzciciela w kościele pw. Najświętszej Rodziny w Zakopanem
Siedemnastego maja mija sto dwudziesta rocznica poświęcenia kaplicy św. Jana Chrzciciela, ufundowanej przez rodzinę Gnatowskich w zakopiańskim kościele pw. Świętej Rodziny w Zakopanem [obecnie pw. Najświętszej Rodziny]. Muzeum Tatrzańskie w publikacji dr Zbigniewa Moździerza przypomina tę część historii sakralnej Zakopanego.
Kaplica św. Jana Chrzciciela w kościele pw. Najświętszej Rodziny w Zakopanem
Siedemnastego maja mija sto dwudziesta rocznica poświęcenia kaplicy św. Jana Chrzciciela, ufundowanej przez rodzinę Gnatowskich w zakopiańskim kościele pw. Świętej Rodziny w Zakopanem [obecnie pw. Najświętszej Rodziny]. Muzeum Tatrzańskie w publikacji dr Zbigniewa Moździerza przypomina tę część historii Zakopanego.
Pomysł ufundowania ołtarza św. Jana Chrzciciela w stylu zakopiańskim zrodził się podczas poświęcenia… „Koliby” w lipcu 1894 r. Relację z tej uroczystości zamieścił korespondent „Słowa”, w której można było przeczytać m.in.:
Z poświęceniem „Koleby” (tak nazywa się górski szałas w podhalańskiej gwarze), połączoną została inna rodzinna uroczystość: zaręczyny pani Janiny Lewandowskiej, córki Władysława, właściciela miast Chodorkowa i Wasylowa w gub. kijowskiej i Oktawii z Gnatowskich, z p. Antonim Helclem, współwłaścicielem Rzędowic w gub. kieleckiej. Po uroczystym nabożeństwie i poświeceniu domu, pobłogosławił serdecznemi słowy młodym wuj narzeczonej, ks. prałat Jan Gnatowski, a tegoż dnia przysłane im zostało z Rzymu przez kardynała Rampollę błogosławieństwo Ojca Świętego. Dla pozostawienia zaś trwałej pamiątki tego pięknego dnia postanowili, z inicyatywy p. Władysława Lewandowskiego, zebrani członkowie rodzin Lewandowskich, Gnatowskich i Helclów ufundować w budującym się parafialnym kościele w Zakopanem ołtarz, pod wezwaniem św. Jana, w stylu podhalańskim, w jakim wzniesiona jest „Koleba”.
[Korespondencye „Słowa”. „Słowo”1894 (27 VIII)].
Idea ta stała się pierwszym impulsem do stworzenia koncepcji wystroju i wyposażenia kościoła w stylu zakopiańskim, a głównym jej propagatorem był twórca stylu zakopiańskiego Stanisław Witkiewicz. W 1895 roku – gdy Witkiewicz sporządzał pierwsze szkice projektowe – mowa była już nie tylko o ołtarzu (który miał stanowić pamiątkę poświęcenia „Koliby” i zaręczyn Janiny Lewandowskiej z Antonim Helclem), ale o kaplicy św. Jana Chrzciciela w stylu zakopiańskim. Główny ciężar finansowania wystroju i wyposażenia kaplicy spadł na Zygmunta Gnatowskiego i jego rodzinę, toteż często nazywana jest ona kaplicą Gnatowskich. Projekt kaplicy wykonał Witkiewicz w latach 1895–1896 i po raz pierwszy został ona zaprezentowany na Wystawie Umeblowań Stylowych w Warszawie w 1896 roku. Wiosną 1897 roku artysta przystąpił do pracy nad obrazem do ołtarza, o czym informował w liście do siostry:
Zacząłem malować Świętego Jana Chrzciciela – sam sobie pozuję. Sfotografowałem się z biodrami przepasanymi starym serdakiem. Zobaczymy co to będzie.
[List Stanisława Witkiewicza do siostry. Zakopane, 2 IV 1897 roku [w:] Listy o stylu zakopiańskim 1892–1912 wokół Stanisława Witkiewicza. Wstęp, komentarze, opracowanie Michał Jagiełło. Wydawnictwo Literackie: Kraków 1979, s. 167]
W archiwum Muzeum Tatrzańskiego zachowała się wspomniana fotografia.
W latach 1897–1899 powstał ołtarz św. Jana Chrzciciela, a jego wykonawcami byli: Jan Nalborczyk – rzeźbiarz (twórca pięciu figur świętych umieszczonych w szczycie wieńczącym ołtarz oraz uskrzydlonych główek aniołów, tj. dwóch większych umieszczonych pod jego okapem i siedmiu małych znajdujących się na mensie), Józef Gąsienica Kaspruś Stoch ‑ snycerz ornamentalny (autor wszystkich detali ozdobnych i płaskorzeźbionej dekoracji antependium) oraz Kazimierz Sieczka – stolarz (wykonawca konstrukcji stolarskiej ołtarza). Obraz do ołtarza namalował Stanisław Witkiewicz, a wizerunek św. Jana Chrzciciela jest jego jedynym zachowanym autoportretem. Rok później Gnatowski znalazł wykonawcę prac malarskich. Był nim Stanisław Niemczyk i Edward Winiarski. 12 października 1899 r. „Przegląd Zakopiański” donosił:
Obecnie pracują malarze przy malowaniu ścian, polichromii według pomysłu S. Witkiewicza. Ołtarz, chórek i inne przedmioty są na ukończeniu, tak, że w niedługim czasie kaplica będzie gotowa.
[W kaplicy św. Jana Chrzciciela. „Przegląd Zakopiański” R. 1: 1899, nr 11, s. 3]
Ławki, konfesjonał i chórek muzyczny są dziełem Józefa Kasprusia Stocha, nakrycie mensy wykonano w pracowni Izabeli Kronhelmowej, zaś kobierzec, leżący na stopniach ołtarza, wyszyli górale według wzorów i pod kierunkiem Zygmunta Gnatowskiego. Na północnej ścianie kaplicy umieszczona została tablica stiukowa z płaskorzeźbionym portretem Zygmunta Gnatowskiego wykonana przez Wojciecha Brzegę. Całość prac ukończono na wiosnę 1900 roku, a poświęcenie kaplicy odbyło się 17 maja 1900 roku. Redaktor „Przeglądu Zakopiańskiego”, Dyonizy Bek, zdając relację z uroczystości, pisał:
[…] Po modłach zwykłych i pokropieniu kaplicy ksiądz proboszcz przemówił do garstki zebranych słowami co z serca do serc popłynęły. Nie była to mowa kunsztowna, błyszcząca – prosta, lecz szczera i taka serdeczna, tak piękna gorącą Ojczyzny miłością. Uczucie to jak złota nić jasna wiło się przez nią, od pierwszych słów niemal do wzniesionego na końcu błagania «przed Twe ołtarze». Uczuciem tem brzmiały słowa wdzięczności pasterza parafii dla fundatora kaplicy i dziękczynienia Bożego sługi a dar artysty, i historya powstania kościoła i poświęcanej kaplicy, i prześliczne analogie między kaplicą a ziemią naszą, jej dolą i przyszłością, i radość kapłana-Polaka ze skarbów sztuki narodowej złożonych Bogu na intencyę fundatora, a za pomyślność ziemi, której on synem, łzawe błaganie przed Boga ołtarze. Mowa ta była doskonale zharmonizowaną z otoczeniem, z chwilą, a przepełniające ją uczucie to, stanowi źródło natchnienia artysty, co ozdobił kaplicę i hojności jej fundatora.
Dionizy]. Bek.: Kaplica św. Jana Chrzciciela. „Przegląd Zakopiański” R. 2: 1900, nr 21, s. 166].
Zbigniew Moździerz
więcej na stronie www.muzeumtatrzanskie.pl
